มารู้จักเม็ดเลือดขาวกันเถอะ

วันที่: 2010-08-20 21:45:02.0

มารู้จักเม็ดเลือดขาวกันเถอะ

เลือดของมนุษย์เรานั้น มีองค์ประกอบที่สำคัญ 4 ส่วนคือ

เม็ดเลือดแดง (Red Blood Cell) มีหน้าที่หลัก คือ นำออกซิเจนไปเลี้ยงเซลล์ต่างๆ ในร่างกาย ทำหน้าที่ได้อย่างปกติ
น้ำเหลือง (Plasma) ประกอบด้วยสารต่างๆ มากมายที่จำเป็นต่อการทำงานของระบบต่างๆ ในร่างกาย
เม็ดเลือดขาว (White Blood Cell) เป็นปราการสำคัญที่คอยต่อสู้กับเชื้อโรคต่างๆ เพื่อไม่ให้เข้าสู่ร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นเชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส และเชื้อรา
เกล็ดเลือด (Platelet) เป็นองค์ประกอบสำคัญที่ทำให้เลือดแข็งตัว

ชนิดของเม็ดเลือดขาว

สามารถแบ่งลักษณะและหน้าที่การทำงานของเซลล์เม็ดเลือดขาวได้ 5 ชนิด คือ

เม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิล (Neutrophil) เป็นเม็ดเลือดขาวที่มีความสำคัญ พบเป็นส่วนใหญ่ในสัดส่วน 60-70% ของเม็ดเลือดขาวทั้งหมด การตรวจนับเม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิลสัมบูรณ์ (ANC : Absolute Neutrophil Count) มีความสำคัญมากที่จะบ่งบอกถึงความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ
เม็ดเลือดขาวชนิดลิมโฟไซต์ (Lymphocyte) พบในสัดส่วน 20-25% ของจำนวนเม็ดเลือดขาวทั้งหมด
เม็ดเลือดขาวชนิดโมโนไซต์ (Monocyte) พบเป็นส่วนน้อยในสัดส่วน 3-8%
เม็ดเลือดขาวชนิดอิโอซิโนฟิล (Eosinophil) พบเป็นส่วนน้อยในสัดส่วน 2-4%
เม็ดเลือดขาวชนิดเบโซฟิล (Basophil) พบน้อยที่สุดในสัดส่วน 0.5-1%

ข้อมูลจาก นพ.ชุมศักดิ์ พฤกษาพงษ์ นิตยสารใกล้หมอ

ภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำคืออะไร

ภาวะเม็ดเลือดขาวนิวโทรฟิลต่ำ (Neutropenia) หมายถึง ภาวะที่จำนวนเม็ดเลือดขาวนิวโทรฟิลสัมบูรณ์น้อยกว่าปกติ ส่งผลให้ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายทำงานบกพร่อง ทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย โดยทั่วไปภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ มักจะหมายถึงเม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิลต่ำกว่า 1,500 เซลล์/ลบ.มม. ถ้านิวโทรฟิลต่ำกว่า 500 เซลล์/ลบ.มม. ถือเป็นค่าวิกฤติของภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ

สาเหตุที่ทำให้เม็ดเลือดขาวต่ำ

1. ไขกระดูกผิดปกติ
       - ไขกระดูกไม่สามารถสร้างเม็ดเลือดขาวได้มักเกิดจากการที่มีเซลล์ผิดปกติอื่นๆ แทรกอยู่ เช่น เซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาว
       - การติดเชื้อลุกลามเข้าไปที่ไขกระดูก
       - มีเชื้อพังผืดแทรกอยู่ในไขกระดูก
     2. ยา
       - ยาเคมีบำบัด โดยทั่วไปยาเคมีบำบัดเกือบทั้งหมดมีฤทธิ์กดการทำงานของไขกระดูก
       - ยาปฏิชีวนะ เช่น Mitomycin C, Cyclophosphamide
       - ยาชนิดอื่นๆ เช่น ยากดการทำงานของต่อมไทรอยด์
     3. สารเคมี เช่น ปุ๋ยเคมี และยาฆ่าแมลง
     4. ภาวะทุพโภชนาการ เช่น การขาดวิตามินบี 12 และการขาดโฟลิค

ยาเคมีบำบัดมีผลต่อเม็ดเลือดขาวอย่างไร

               ยาเคมีบำบัดจะกดการทำงานของไขกระดูก และทำให้การสร้างเม็ดเลือดขาวลดลง จนทำให้เกิดภาวะเม็ดเลือดขาวนิวโทรฟิลต่ำ (Neutropenia) ซึ่งถือเป็นภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญอย่างหนึ่งของยาเคมีบำบัด โดยทั่วไปมักเกิดในช่วงเวลาประมาณ 7-14 วัน หลังจากได้รับยาเคมีบำบัด
               ภาวะเม็ดเลือดขาวนิวโทรฟิลต่ำ จะทำให้ผู้ป่วยตกอยู่ในภาวะที่มีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อสูง และยังทำให้การรักษาด้วยยาเคมีบำบัดต้องหยุดชะงักไป ยิ่งถ้าระดับเม็ดเลือดขาวนิวโทรฟิลต่ำลงจนน้อยกว่า 500 เซลล์/ลบ.มม. ผนวกกับช่วงระยะเวลาภาวะเม็ดเลือดขาวนิวโทรฟิลต่ำยาวนานออกไป ยิ่งทำให้ผู้ป่วยมีความเสี่ยงที่จะติดเชื้อที่เป็นอันตรายสูงมาก จนอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้
               ดังนั้น แพทย์ผู้ดูแลจึงจำเป็นต้องลดขนาดยาเคมีบำบัด หรือเลื่อนกำหนดการให้ยาแก่ผู้ป่วยออกไป จนกว่าระดับเม็ดเลือดขาวจะขึ้นมาอยู่ในภาวะปกติเสียก่อน

ทราบได้อย่างไรว่าเกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ

               ในระหว่างที่ผู้ป่วยได้รับการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด แพทย์ผู้ดูแลจะตรวจเลือดที่เรียกว่า CBC (Complete Blood Count) การตรวจนี้จะมีการแยกนับชนิดเม็ดเลือดขาวที่สำคัญ นั่นคือ เม็ดเลือดขาวชนิดนิวโทรฟิล ค่าปกติของจำนวนนิวโทรฟิลสัมบูรณ์อยู่ระหว่าง 2,500-6,000 เซลล์/ลบ.มม. หากเกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำจะมีจำนวนนิวโทรฟิลทั้งหมดต่ำกว่า 1,500 เซลล์/ลบ.มม. ยิ่งจำนวนลดต่ำมากเท่าใด ผู้ป่วยก็ยิ่งมีโอกาสที่จะเกิดภาวะติดเชื้อมากขึ้นเท่านั้น ดังตาราง

จำนวนนิวโทรฟิลสัมบูรณ์ (เซลล์/ลบ.มม.)	ความเสี่ยงต่อภาวะติดเชื้อ
1,500-2,000	ไม่มีความเสี่ยง
1,000-1,500	ความเสี่ยงเพิ่มขึ้นเล็กน้อย
500-1,000	ความเสี่ยงเพิ่มขึ้นปานกลาง
ต่ำกว่า 500	ความเสี่ยงต่อการติดเชื้ออย่างมาก

อาการแสดงเมื่อเกิดภาวะติดเชื้อ

เมื่อเิกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ ผู้ป่วยต้องดูแลตนเองไม่ให้เกิดการติดเชื้อและหมั่นสังเกตอาการผิดปกติต่างๆ ที่เกิดขึ้น และควรรีบรายงานให้แพทย์ทราบโดยเร็ว เมื่อมีอาการดังต่อไปนี้

มีไข้ โดยมีอุณหภูมิร่างกายสูงกว่า 38 อาศาเซลเซียส
หนาวสั่น
ไอ หรือเจ็บคอ
ถ่ายอุจจาระเหลว หรือมีอาการท้องเสีย
ปัสสาวะผิดปกติ หรือเจ็บลิ้น
เจ็บบริเวณทวารหนัก
ตกขาวผิดปกติ คัน มีกลิ่นเหม็น หรือสีเปลี่ยน
ผิวหนังมีลักษณะปวด บวม แดง หรือร้อน

อาการต่างๆ ดังกล่าวมักเกิดขึ้นเพราะมีการติดเชื้อในผู้ป่วย แพทย์จำเป็นต้องรับผู้ป่วยไว้ในโรงพยาบาล เพื่อทำการรักษาภาวะติดเชื้อที่เกิดขึ้น จนกว่าระดับเม็ดเลือดขาวจะกลับคืนสู่ภาวะปกติ และในบางครั้งก็จำเป็นต้องฉีดยากระตุ้นเม็ดเลือดขาวให้แก่ผู้ป่วย เพื่อกระตุ้นให้มีการสร้างเม็ดเลือดขาวให้เป็นปกติโดยเร็ว ซึ่งเป็นการลดช่วงเวลาของภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ หรือไม่ให้เกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ

สรุป
ภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ จะส่งผลให้ระบบภูมิคุ้มกันในร่างกายทำงานบกพร่อง ทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่กำลังเข้ารับยาเคมีบำบัด ซึ่งอาจทำให้การรักษาต้องเลื่อนหรือหยุดชะงักไป ดังนั้น จึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งที่ผู้ป่วยควรได้รับการป้องกันภาวะดังกล่าว ก่อนที่จะนำไปสู่ภาวะติดเชื้อร่วมด้วย จนอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้

บทความโดย ผศ.นพ. นพดล ศิริธนารัตนกุล สาขาวิชาโลหิตวิทยา
ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล